Wypłata pieniędzy z rachunku bankowego oszustowi

W dobie elektronizacji naszego życia, przestępstwa dotyczące kradzieży haseł oraz danych umożliwiających dostęp do naszych środków są coraz powszechniejsze. Dotyczy to również sytuacji, gdy nasze pieniądze zostały wypłacone lub przelane oszustowi, który posługiwał się np. fałszywymi dokumentami uprawniającymi do wypłaty środków. Postawione w tytule problem tylko z pozoru wydaje się być prosty, albowiem dochodzenie praw na drodze karnej może wymagać od nas o wiele więcej wysiłku niż zazwyczaj. Następuje to w konsekwencji istniejących rozbieżności w pojmowaniu pojęcia pokrzywdzonego przez polskie sądy w przypadku przestępstwa oszustwa stypizowanego w art. 286 Kodeksu karnego. Co należy zrobić, by odpowiednio chronić swoje interesy?

[Postępowanie przygotowawcze oraz sądowe] Spostrzeżenie ubytku lub braku środków na naszym koncie bankowym zawsze będzie dla nas szokiem. W pierwszej chwili wykonujemy pospieszny telefon do banku, a gdy nasze obawy się potwierdzają zastanawiamy się co dalej robić. Nasze kroki zazwyczaj pokierujemy na najbliższy komisariat Policji, by złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa w charakterze pokrzywdzonego. Musimy przy tym pamiętać, że ustawodawca nakłada na nas społeczny obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, wynikający z przepisów Kodeksu postępowania karnego. Po złożeniu zawiadomienia, należy poprosić o potwierdzenie jego przyjęcia. Każdy organ przyjmujący zawiadomienie, ma obowiązek jego wydania na nasze żądanie.

Kolejnym etapem jest decyzja organu o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Na potrzeby niniejszego artykułu nie ma potrzeby szczegółowej analizy przesłanek każdej z nich. Trzeba zaznaczyć, że zawsze warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika. Po pierwsze w przypadku niekorzystnej dla nas decyzji proceduralnej o odmowie wszczęcia postępowania, pełnomocnik może ja skuteczniej zaskarżyć. Po drugie w toku prowadzonego postępowania, musimy przygotować się także do innych czynności procesowych z naszym udziałem takich jak np. przesłuchanie, co zawsze wiąże się ze stresem i niepełną wiedzą na temat przysługujących nam praw.

Po pozytywnym zakończeniu postępowania przygotowawczego (znalezienie sprawcy, postawienie zarzutów etc.), organy ścigania kierują akt oskarżenia do sądu. Nasze oczekiwania są jasne: skazanie sprawcy i odzyskanie pieniędzy. Wszystko to wiąże się z przyznaną nam od początku rolą pokrzywdzonego. Niestety to co z pozoru wydaje się być proste i oczywiste takie nie będzie, gdy wejdziemy w realia krajowego porządku prawnego.

[Problematyka statusu pokrzywdzonego] W polskim orzecznictwie pojawił się problem z określeniem roli pokrzywdzonego w postępowaniach dotyczących wypłaty pieniędzy z rachunku bankowego, w ramach przestępstwa oszustwa z art. 286 k.k. W celu lepszego zrozumienia tych wątpliwości, należy sięgnąć do definicji pokrzywdzonego (art. 49 Kodeksu postępowania karnego) oraz umowy rachunku bankowego (art. 725 i n. Kodeksu cywilnego) – która to łączy nas jako klientów z bankiem. Według przepisów Kodeksu postępowania karnego pokrzywdzonym jest osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. W konsekwencji status ten może otrzymać jedynie podmiot bezpośrednio pokrzywdzony przez dany czyn zabroniony. Z drugiej strony mamy umowę rachunku bankowego, gdzie nasze pieniądze po dokonaniu ich wpłaty stają się własnością banku. Nam pozostaje prawo do „zarządzania” nimi tj. dokonywania wypłaty, przelewów etc. Z tego względu np. Sąd Okręgowy w Sieradzu (wyr. z 8.10.2015 r. sygn. akt II K 31/14 LEX nr 2053868) uznał, że pokrzywdzonym przestępstwem oszustwa jest wyłącznie bank, a nie jego klienci, ponieważ przedmiotem przestępstwa jest mienie należące do banku, a nie do nas. Trzeba jednak zaznaczyć, że po przeciwnej stronie można odnaleźć wyroki (np. wyr. SA w Szczecinie z 14.10.2008  sygn. akt II AKa 120/08 LEX nr 508308, z 15.11.2012 r. II AKa 187/12 LEX nr 1316286, wyr. SO Jelenia Góra sygn.  akt III K 151/11 LEX nr 1723702), gdzie zarówno bank jak i klienci są pokrzywdzonymi z uwagi na ich uszczerbek majątkowy.

W konsekwencji wystąpienia wspomnianych rozbieżności do Sądu Najwyższego zostało skierowane pytanie prawne, które finalnie spotkało się z odmową podjęcia uchwały. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia o odmowie ostatecznie przychylił się do poglądu mniejszościowego wyrażonego przez Sąd Okręgowy w Sieradzu. Jednakże zastrzeżono, że mogą zaistnieć sytuacje, gdy klient banku powinien uzyskać status pokrzywdzonego. Przykładowo może to nastąpić, gdy bank „przerzuca” swoją odpowiedzialność na klienta, który to był nieostrożny przy dysponowaniu dokumentami uprawniającymi do wypłaty środków. Podobną sytuacją może być np. wpisywanie numer klienta i hasła do konta, gdy mogą to zobaczyć osoby trzecie.

[Ocena i zalecenia] Biorąc pod uwagę powyższe trzeba z całą mocą poprzeć stanowisko przeważające w orzecznictwie, a mianowicie przyznające status pokrzywdzonego zarówno bankowi jak i klientom. Nasza szkoda majątkowa w takim wypadku jest oczywista. Nie jesteśmy w stanie w każdej chwili, zgodnie z naszą wolą dysponować zgromadzonymi przez nas środkami z uwagi na popełniony czyn zabroniony. Tak literalne podejście do instytucji pokrzywdzonego, nie pozwala na pogodzenie go z jednym z podstawowych celów postępowania karnego jakim jest uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego. Takim niewątpliwie jest prawo złożenia wniosku o naprawienie szkody przez sprawcę, w razie jego skazania. Musimy pamiętać, że w tego rodzaju sprawach, koniecznym będzie przekonanie sądu o swoich racjach. Tym bardziej uwidacznia się to w przypadku braku jednolitej linii orzeczniczej. Z tego względu celowym jest skorzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika, który dopilnuje prawidłowości wszystkich podejmowanych przez nas czynności. Trzeba pamiętać, że gdy nie uzyskamy orzeczenia o naprawieniu szkody przez sprawcę w wyroku karnym, konieczne będzie wszczynanie odrębnego postępowania na drodze cywilnej co łączy się kolejnym poświęceniem naszego czasu oraz pieniędzy.

(PM)